Majburiy ko‘chirish tengsizlik va ijtimoiy mojarolarga olib keladi: huquq faollari O‘zbekistonda EUH bo‘yicha hisobot taqdim etdi

Huquq himoyachilari O‘zbekiston tomonidan Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning (IIMHXP) 4, 11 va 15-moddalari 2-qismi ijrosi yuzasidan muqobil tematik hisobot ishlab chiqdi. Xususan, BMTning Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar qo‘mitasining (IIMHQ) 2021-yil fevraldagi 71-sessiyasida O‘zbekistonning 6-ma’ruzasi va so’rovlar ro‘yxatiga berilgan javoblar bo‘yicha ko‘rib chiqilishi uchun O‘zbekiston tomonidan etarli uy-joy huquqiga (EUH) rioya etilishi to‘g‘risida masalalar.

 

Hisobot O‘zbekistondagi ko‘chirilishlarga bag’ishlangan bo’lib, u inson huquqlarini kamsitmaslik va qonuniy himoyalanish bo‘yicha masalalarni o’z ichiga oladi va to‘rt qismdan iborat.

 

Birinchi qismda O’zbekistonda mulk huquqlarining buzilishi haqida so’z boradi (IIMHQ 11-modda); ikkinchisi – O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligi normalarini buzilishi; uchinchi qism 2018 yildan 2021 yilgacha bo’lgan davrda, xususan, fojiali oqibatlarga olib kelgan, davlat organlari tomonidan tijorat ehtiyojlari foydasiga ommaviy ko’chirishlar, nogironlarning uy-joy huquqini buzish bilan bog’liq aniq holatlarga bag’ishlangan. To‘rtinchi va yakuniy qismda fuqarolarning tegishli uy-joyga bo‘lgan huquqlari buzilishining oldini olish bo‘yicha huquq himoyachilarining tavsiyalari keltirilgan.

 

O’zbekiston mulk huquqini buzmoqda (IIMHXP 11-modda)

 

Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning 11-moddasida shunday deyilgan:

1. Ushbu Paktda ishtirok etuvchi davlatlar har kimning o’zi va oilasi uchun munosib turmush darajasi, shu jumladan, etarli oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joy bilan ta’minlash hamda yashash sharoitlarini doimiy ravishda yaxshilash huquqini tan oladilar. Ishtirokchi davlatlar erkin rozilik asosidagi xalqaro hamkorlikning bu boradagi muhimligini e’tirof etgan holda, ushbu huquqning amalga oshirilishini ta’minlash uchun tegishli choralarni ko’radilar.

 

Soʻnggi paytlarda Oʻzbekistonda inson huquqlarining buzilishi holatlari koʻpayib bormoqda, ular uy-joylarni noqonuniy buzish, majburiy koʻchirish, uy-joy mulkdorlarining roziligisiz tortib olish bilan bogʻliq”, – deyiladi xabarda.

 

Hisobot mualliflari ta’kidlashicha, majburiy ko‘chirish tengsizlik, ijtimoiy ziddiyat, segregatsiyaga olib keladi va aholining eng kambag‘al, ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan zaif va marginal guruhlariga, ayniqsa ayollar, bolalar, ozchiliklar va nogironlarga doimo ta’sir qiladi.

 

“Adliya vaziri o‘rinbosari Akbar Toshqulov 2016-2020-yillarda sodir etilgan huquqbuzarliklar haqida quyidagi ma’lumotlarni taqdim etdi:

• 846 ta ogohlantirishsiz buzish;
• 1388 ta ogohlantirish muddatlariga rioya etmagan holda buzish holatlari;
• oldindan baholanmagan 1244 ta buzish;
• 430 ta tovon to’lovisiz buzish.

2016-2019-yillarda davlat va jamoat ehtiyojlari uchun 6 479 ta xususiy mulk obyekti yo‘q qilindi, to‘lanmagan tovon puli 335,6 milliard so‘mga (31,6 million dollar) yetdi. 2020-yilda jami 99,4 milliard so‘m (9,4 million dollar) kompensatsiya evaziga 263 ta obyekt buzildi.

“2020-2021-yillarda faqat Toshkent shahrida 30 nafar mulkdorga yer uchastkalarining davlat va jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan yetkazilgan zarar uchun tovon puli to‘lanmagan”, — deyiladi xabarda.

 

madaniy meros

Shuningdek, buzib tashlash va qurilish ishlari o‘zbek xalqining madaniy merosga bo‘lgan huquqini (IIMHQ 15-modda) va sog‘lom atrof-muhitni muhofaza qilish huquqini buzayotgani ta’kidlanadi (IIMHQ 11-modda).

Toshkentning tarixiy qismidagi yodgorliklarning buzilishi o‘zbek xalqining turmush tarzi va madaniyatiga oid qimmatli dalillarni yo‘q qiladi.

Hisobotda madaniy merosning yo‘q qilinishi bilan bog‘liq bir qancha holatlar keltirilgan.

• Masalan, 2007 yil 2 avgustda Toshkent shahrining sobiq hokimi Abduqahar To‘xtayev 300 ga yaqin obyektni madaniy meros ob’ektlari ro‘yxatidan chiqarib tashladi. 19-asr va 20-asr boshlarida qurilgan bir qator bino va inshootlar, shuningdek, bogʻlar, xiyobonlar va hatto Toshkent botanika bogʻi ham oʻzining konservativ maqomini yoʻqotgan. Ba’zi binolar allaqachon buzib tashlangan, ko’plab maydonlar va bog’lar kesilgan, ko’llar quritilgan, bo’sh qolgan hududda savdo ob’ektlari qurilmoqda.
• Shuningdek, 2017-yil iyul oyida Toshkent hokimiyati hech qanday tushuntirishlarsiz birdaniga Energetika va avtomatlashtirish institutini buzib tashladi. U 1915 yilda qurilgan. Buzilganidan keyin bu joy uch yil bo’sh yotdi.
• Shu bilan birga, 2019-yilning noyabr oyida Toshkent shahar hokimligi tomonidan Parkent 2 ko‘chasidagi Harbiy shaharcha: tarixiy uylar ansambli vayron qilingan edi.
• Hisobotda Amir Temur ko‘chasidagi 45-uyning va Bobur ko‘chasidagi 7-sonli uy tarixi ham berilgan. Bu binolar o’tgan asrning boshlarida avangard uslubida qurilgan. Hisobot mualliflarining fikricha, ular qandaydir tijorat loyihasini amalga oshirish uchun hokim qarori bilan yo‘q qilinishi kerak. Sud jarayonida va ijtimoiy tarmoqlardagi ko‘plab nashrlardan so‘ng, ekspert xulosasiga ko‘ra, ushbu binolar milliy meros ob’yekti sifatida e’tirof etildi, shuning uchun buzib tashlanmaydi.
• Yoki Samarqanddagi Universitet xiyoboni kengayishi tarixi. Hisobot mualliflarining taʼkidlashicha, munitsipalitet universitet hududini kengaytirish va 15 ta xususiy uyni buzishni rejalashtirgan. To’rtta uy buzildi. Bu shaharning tarixiy qismining markazi bo’lib, u erda YuNESKO ruxsatisiz katta o’zgarishlarga yo’l qo’yilmaydi, ammo buzish va boshqa ishlar olib borilmoqda. Universitet kampusini kengaytirish bo’yicha rasmiy hujjat hali ham amal qiladi.

Ecologiya

“Oʻzbekistonda soʻnggi yillardagi jadal qurilish ishlari unchalik kuchli boʻlmagan shamollarda ham havoga koʻtariladigan koʻp miqdorda qum va chang hosil boʻlishiga olib keldi. Toshkentda havo sifati indeksi (AQI) qo‘shni davlatlar poytaxtlariga qaraganda ancha past. 2021-yilda faqat bir necha kun davomida «havo sifati yaxshi» bo’ldi. O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi tez yordam xizmatiga nafas qisilishidan shikoyat qilganlar ko‘payganini ma’lum qildi”.

O’zbekiston shaharlarida hayot sifatining yomonlashuvining omillaridan biri bu betartib qurilishlar. Huquq himoyachilarining ta’kidlashicha, hokimliklar va qurilish firmalari ko‘p qavatli uylar orasidan keng hovlilar topib, unga ko‘p qavatli uylarni tiqiltirib qurishga harakat qilmoqda. Bu juda qulay va foydali: butun infratuzilma allaqachon mavjud va hech kimni boshqa joyga ko’chirish kerak emas. Biroq, bunday mahallalar aholisi norozilik bildirmoqda, chunki qurilishning o’zi ham, tayyor bino ham ularning etarli uy-joyga bo’lgan huquqlarini buzadi, shu jumladan, ekologik talablar ham buzilmoqda. Bundan tashqari, bunday qurilishlar O‘zbekistonning amaldagi qonunchiligining barcha tegishli qoidalarini buzadi.

 

Statistika mavjud emas

Davlat darajasida buzilishlar bo’yicha statistikasi mavjud emas va buning mumkin bo’lgan sabablari quyidagilardan iborat:

• Hokimlarning qurilish uchun yer maydoni ajratish to‘g‘risidagi qarorlari hokimliklar veb-saytlarida e’lon qilinmaydi. Shunday qilib, kuzatuv mexanizmlari mavjud emas.
• Hokimlarning yer uchastkalarini ajratish to‘g‘risidagi qarorlarida buziladigan binolar to‘g‘risida aniq ma’lumotlar mavjud emas; ular faqat ob’ektning taxminiy joylashuvi va hajmini ko’rsatadi. Quruvchi firmalar va kadastr organlari buziladigan binolar va kvartiralarni, shuningdek, qarorlar qabul qilingandan so’ng uylarini yo’qotgan oilalarni aniqlaydilar. Bu ma’lumotlar ham e’lon qilinmaydi.
• Hech bir davlat idorasi buzilish ma’lumotlarini e’lon qilishdan manfaatdor emas.
• Adolatsiz buzish haqidagi ma’lumotni faqat o’z uylari uchun faol kurashayotgan, Internetda e’lon qilgan va jurnalistlarni jalb qilgan jabrlanuvchilardan olish mumkin.

 

“Koʻchirish shahar yoki tuman hokimligi tomonidan tadbirkorlar va quruvchi firmalarga turli tijorat loyihalari, asosan, koʻp qavatli uy-joy, mehmonxona, savdo-koʻngilochar markazlar, tadbirkorlik subʼyektlarini qurish uchun yer uchastkalari ajratilgan qarorlar asosida amalga oshiriladi. Ushbu qarorlar ushbu uchastkalarda odamlar allaqachon o’z uylarida yashayotganiga va ayrim faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar va boshqa savdo ob’ektlari joylashganligiga qaramasdan chiqariladi.

 

Hokimlar bunday qarorlarni aholining yoki tijorat ob’ektlarining egalarining roziligisiz qabul qiladilar. Odamlar o‘zlarining hayotiy afzalliklariga (ish, maktab, qarindosh-urug‘larga yaqinlik, ekologik zona va boshqalar) ko‘ra tanlagan uylarini tark etishlari kerakligi bilan duch kelishmoqda”, — deyiladi hisobotda.

 

Mualliflarning fikriga ko’ra, maqsadi o’z loyihasidan maksimal foyda olish bo’lgan quruvchi firmalarning haqida alohida eslatib o’tiladi, ular turar-joyning o’zi, ko’chatlar va hatto ma’naviy zarar uchun normal tovon to’lashni xohlamaydilar. Taklif etilgan shartlarga rozi bo’lmagan turar-joy yoki noturarjoy ko’chmas mulk egalari qarshi quruvchi firmalar ko’chirish to’g’risida sudga da’vo qilmoqdalar. Garchi qonun xususiy uy-joydan majburan chiqarib yuborishni taqiqlagan bo’lsa-da, sudyalar qonunning ba’zi qoidalarini izohlab, majburan ko’chirish to’g’risida qaror qabul qilishadi. Sudyalar jamoat va davlat ehtiyojlari uchun buzishni tartibga soluvchi qonunlarni keltiradilar. Biroq, ko’pincha buzish yangi qurilgan kvartiralarni sotish va undan keyingi foyda uchun tijorat tuzilmasi tomonidan amalga oshiriladi. Bu buzishlar O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida nazarda tutilgan jamoat ehtiyojlarining to‘liq ro‘yxatiga kirmaydi.

Majburiy ko‘chirish bo‘yicha hokimliklar ko‘pincha quruvchi firmalari bilan birgalikda da’vogar sifatida harakat qiladi, ya’ni davlat tuzilmasi fuqarolarga, ayniqsa aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga qarshi tijorat firmalari tomonida turadi, bu esa tomonlarning protsessual imkoniyatlarini yanada tengsizlashtiradi.

 

O‘zbekiston qonunchiligi normalarini buzilishi

 

Maʼruza mualliflari amaldagi Oʻzbekiston qonunchiligining muayyan normalari buzilishi holatlarini keltirmoqda.

 

Xususan, O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 24-sentabrdagi “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunining 2-moddasiga muvofiq “Xususiy mulk daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina o‘z mol-mulkidan mahrum etilishi mumkin”.

 

O‘zbekiston Fuqarolik Kodeksida: «Mulk huquqi daxlsizdir va qonun bilan himoya qilinadi. Mulkning daxlsizligi mulkdorga qarshi turuvchi har qanday shaxs tomonidan mulk huquqini buzmaslikni nazarda tutadi. Mulkdorning mol-mulkini olib qo‘yish, shuningdek, uning huquqlarini cheklashga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda yo’l qo’yiladi”.

 

O‘zbekiston Respublikasining “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunining 2-moddasida: “Xususiy mulk daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina o‘z mol-mulkidan mahrum etilishi mumkin”.

 

“O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik to‘g‘risida”gi Qonunning muqaddimasidan boshlab, “O‘zbekiston Respublikasida mulk daxlsizdir. Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli. O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiyotning samarali amal qilishiga va xalq farovonligining o‘sishiga imkoniyat yaratuvchi har qanday shakldagi mulkchilik bo‘lishiga ruxsat beriladi. Mulkchilikning hamma shakllari daxlsiz bo‘lishiga va ularning rivojlanishi uchun teng sharoit yaratilishiga qonun kafolat beradi. O‘zbekiston Respublikasi mulkdorga qarashli bo‘lgan mol-mulkni saqlash va ko‘paytirib borish uchun barcha zarur sharoitlarni yaratib beradi».

 

Mazkur qonunning 1-moddasiga asosan «O‘zbekiston Respublikasida mulkiy huquq tan olinadi va qonun bilan muhofaza etiladi. Mulkdor o‘z mol-mulkiga nisbatan qonunga zid bo‘lmagan har qanday xatti-harakatlarni qilishga haqlidir. U mulkdan qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday xo‘jalik yoki boshqa faoliyatni amalga oshirishda foydalanishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy himoyasini kafolatlaydi».

Xususiy mulk daxlsizdir va davlat tomonidan himoya qilinadi. Mulkdor o’z mol-mulkidan qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibdagina mahrum etilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida nazarda tutilgan hollarni istisno etganda, mol-mulkni ko‘paytirishni cheklashga hamda uni majburan tortib olishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasining va boshqa davlatlarning yuridik hamda jismoniy shaxslariga mulkiy huquqlarini himoya qilishda O‘zbekiston Respublikasi teng sharoitlar yaratib beradi. Mulkdor o‘zga shaxs tomonidan qonunga xilof ravishda egallab olingan mol-mulkini O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik qonunchiligiga muvofiq talab qilib qaytarib olish huquqiga egadir. Mulkiy huquqni himoya qilish sud tomonidan amalga oshiriladi.

 

Mulkdorga qarashli uy, boshqa binolar, inshootlar, dov-daraxtlar joylashgan yer uchastkasini olib qo‘yish haqida qaror qabul qilinishi munosabati bilan yoki davlat idorasining mulkdor mol-mulkini bevosita olib qo‘yishga qaratilmagan boshqa qarori munosabati bilan mulkdorning huquqini to‘xtatib qo‘yishga faqat O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibdagina yo‘l qo‘yiladi. Bunda mulk huquqi to‘xtatilishi oqibatida yetkazilgan zarar mulkdorga batamom to‘lanadi. Mulkdor norozi bo‘lgan taqdirda nizo sud tomonidan hal etilmagunicha, mulk huquqining to‘xtatilishiga olib boradigan qaror amalga oshirilishi mumkin emas. Mulkdorga yetkazilgan zararni qoplash bilan bog‘liq barcha masalalar ham nizoni ko‘rib chiqish jarayonida hal etiladi. Mulkdor mol-mulkining davlat tomonidan olib qo‘yilishiga mulkdorning majburiyatlari bo‘yicha haq undirish shu mulkka qaratilgan taqdirdagina O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida ko‘zda tutilgan hollarda va tartibda, shuningdek rekvizitsiya va musodara tartibida yo‘l qo‘yiladi.

 

Tabiiy ofatlar, falokatlar, yuqumli kasalliklarning tarqalishi, hayvonlarda kasallikning keng yoyilishi va favqulodda ro‘y beradigan boshqa holatlarda mol-mulk davlat hokimiyati idoralarining qaroriga binoan jamiyat manfaatlarini ko‘zlagan holda mulkdordan O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlar bilan majburiy tarzda olib qo‘yilishi (rekvizitsiya qilinishi) mumkin va unga mulkning qiymati to‘lanadi. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan hollarda sudning qaroriga binoan mol-mulk musodara qilinishi mumkin.

Davlat boshqaruvi idorasi yoki davlat hokimiyati mahalliy idorasi tomonidan qonunga xilof bo‘lgan hujjatning qabul qilinishi natijasida mulkdorning va boshqa shaxslarning o‘zlariga qarashli mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish yoki uni tasarruf etish borasidagi huquqlari buzilgan taqdirda bunday hujjat mulkdorning yoki huquqi buzilgan shaxsning da’vosiga binoan sud tomonidan haqiqiy emas, deb topiladi.

Mazkur hujjatlarni chiqarish oqibatida fuqarolarga, tashkilotlar va boshqa shaxslarga yetkazilgan zararlar tegishli hokimiyat yoki boshqaruv organi ixtiyoridagi mablag‘ hisobidan to‘la-to‘kis qoplanishi shart.

 

Davlat organlari mulkdorning hamda ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatib o‘tilgan shaxslarning o‘z mol-mulkiga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etishdan iborat huquqlarini amalga oshirishiga qonunga xilof ravishda aralashganlik oqibatida yetkazilgan zarar uchun ushbu Qonunning 35-moddasida nazarda tutilgan hajmda mulkiy javobgar bo‘ladilar.

 

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 206-moddasida quyidagilar nazarda tutilgan:

 

Davlat organining mulkdorning mol-mulkini olib qo‘yishga bevosita qaratilmagan qarori munosabati bilan, shu jumladan mulkdorga qarashli uy, boshqa imoratlar, inshootlar yoki ekinlar joylashgan yer uchastkasini olib qo‘yish to‘g‘risidagi qarori munosabati bilan mulk huquqining bekor qilinishiga qonun hujjatlarida belgilangan hollar va tartibdagina yo‘l qo‘yiladi, bunda mulkdorga olib qo‘yilgan mol-mulkka teng qimmatli mol-mulk mulk huquqi asosida beriladi va uning ko‘rgan boshqa zararlari to‘lanadi yoki mulk huquqi bekor qilinishi bilan yetkazilgan zarar to‘la hajmda to‘lanadi.

Olib qo‘yilayotgan yer uchastkasidagi uylarning, boshqa imoratlarning, inshootlarning yoki ekinlarning, shuningdek yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatini aniqlash belgilangan tartibda baholovchi tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi. Bunda xususiy mulk huquqi bekor qilinganda olib qo‘yilayotgan mol-mulkning va yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati bevosita ushbu mol-mulkni olib qo‘yishdan oldingi holatga ko‘ra yoki kelgusida olib qo‘yilishi haqidagi xabar mol-mulkning va yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatiga ta’sir qilgan paytdagi holatga ko‘ra baholovchi tashkilot tomonidan aniqlanadi.

Olib qo‘yilayotgan yer uchastkasidagi uyni, boshqa imoratlarni, inshootlarni yoki ekinlarni buzib tashlashga zararlarning o‘rni bozor qiymati bo‘yicha oldindan va to‘liq qoplanguniga qadar yo‘l qo‘yilmaydi.

Mulk huquqining bekor qilinishiga olib keladigan qarorga mulkdor rozi bo‘lmagan taqdirda, bu qaror nizo sud tomonidan hal qilingunicha amalga oshirilishi mumkin emas. Nizoni ko‘rib chiqish vaqtida mulkdorga yetkazilgan zararni to‘lash bilan bog‘liq barcha masalalar ham hal qilinadi.

 

Biroq, amaliyot shuni ko’rsatadiki, Uy-joy kodeksining ushbu normalari kuzatilmaydi. Majburiy ko’chirish va buzish paytida odamlar o’rtacha daromaddan pastroq yashaydigan hududlarga tushadi. Ularning mulkiy huquqlarini himoya qilish uchun advokat yollash uchun yetarli moliyaviy resurslari yo‘q, davlat va mahalliy amaldorlar orasida o‘z manfaatlarini himoya qila oladigan “hokimiyatdagi tanishlari” yo‘q.

Shaharsozlik kodeksining 37 va 38-moddalari talablari bajarilmagan, obodonlashtirish loyihalari Bosh rejaga asoslanmagan. Bosh reja bo’lmasa, qurilishni boshlash mumkin emas. Fuqarolik protsessual kodeksining 34-moddasida aniq ko’rsatilgan: “Aholi punktlari hududida Bosh rejasi yoki boshqa zarur shaharsozlik hujjatlarisiz biron-bir ob’ektni loyihalashtirish va qurishni taqiqlaydi”. Davlat va jamoat ehtiyojlari uchun yer uchastkalarini olib qo‘yish munosabati bilan fuqarolar va yuridik shaxslarga yetkazilgan zararni qoplash tartibi to‘g‘risidagi nizomning 3-bandida “Yer uchastkasini olib qo‘yish va uylar, ishlab chiqarish imoratlari va boshqa imoratlar, inshootlarni buzish va dov-daraxtlarni ko‘chirib tashlash (keyingi o‘rinlarda obyektlar deb ataladi) to‘g‘risidagi qaror bosh rejalarga, shuningdek shaharlar va posyolkalarning turar joy tumanlari va mikrotumanlarini mufassal rejalashtirish va imorat qurish loyihalariga muvofiq qabul qilinadi.

Olib qo‘yilayotgan yer uchastkalarida uylar, ishlab chiqarish imoratlari va boshqa imoratlar, inshootlarning asossiz buzilishiga va dov-daraxtlarning ko‘chirib tashlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi”. Hokimliklar va qurilish firmalari buzib tashlash uchun yangi uy-joy berishda tobora ko’proq bir-xil qiymatli tamoyilini ekvivalentlik tamoyiliga almashtirmoqdalar: ular uy egasi bilan birga yashaydigan oila a’zolari sonidan qat’i nazar, teng hajmdagi uy-joylarni taklif qilishmoqd.

 

Hisobot mualliflari yaqinda joriy qilingan yer uchastkalarini olib qo‘yish normalarini ham keltirib o‘tadi.

 

2020-yil 1-yanvardan boshlab O‘zbekiston Respublikasida “Jismoniy va yuridik shaxslarning mulkiy huquqlari kafolatlarini taʼminlash hamda yer uchastkalarini olib qoʻyish hamda olib qoʻyilganligi munosabati bilan kompensatsiya toʻlash tartibini takomillashtirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 16-noyabrda qabul qilingan 911-son yangi qarori kuchga kirgan. 2021-yil 21-sentabrda unga o‘zgartirishlar kiritilgan. Ushbu VMQ 2006 yildagi 97-sonli VMQni bekor qiladi, yer uchastkalari va ularda joylashgan binolarni olib qo’yishning qo’shimcha sabablarini kiritadi («davlat ehtiyojlari» va «hududning arxitektura qiyofasini rivojlantirish va yaxshilashga qaratilgan investitsiya loyihalari»).

 

Yangi VMQ yer uchastkalarini olib qo’yish, binolarni buzish va mulkdorlarga kompensatsiya to’lashning yangi tartibini joriy qiladi. Endilikda olib qo‘yish tashabbuskorlari hokimliklar, xalq deputatlari kengashlari va boshqa davlat tuzilmalarida barcha tasdiqlovlardan so‘ng o‘z loyihalarini mulkdorlar bilan dastlabki muhokamadan o‘tkazishi va ularning notarial tasdiqlangan dastlabki roziligini olishi kerak. Yangi VMQda hokimliklarning yer uchastkalarini olib qo‘yish to‘g‘risidagi qarorlarini ularning veb-saytlari va ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish ham nazarda tutilgan.

 

Yangi VMQ buzilayotgan uylar egalarining ahvolini yomonlashtirdi. Misol uchun, eski VMQda oldingi uy-joydan kam bo’lmagan va ijtimoiy normani hisobga olgan holda (har bir ro’yxatga olingan shaxs uchun 16 kvadrat metr, nogironlik uchun 23 kvadrat metr) boshqa kvartira shaklida kompensatsiya to’lash nazarda tutilgan edi. Ushbu norma ko’plab oilalar uchun buzish va ko’chirishni jozibador qildi. Yangi VMQ ijtimoiy norma haqidagi qoidani bekor qildi. Endi kompensatsiya yashsah maydoni bo’yicha beriladi.

 

Shuningdek, 911-sonli VMQ majburiy olib qo’yish imkoniyatini ham kiritadi. Ushbu VMQning «Yer uchastkalarini olib qo’yish va olib qo’yilgan uchastkada joylashgan ko’chmas mulk egalariga kompensatsiya berish tartibi to’g’risidagi Nizom» ning 47-bandiga binoan, «ko‘chmas mulk obyektlari mulkdorlarining 75 foizidan yozma rozilik olinganda), biroq qolgan mulkdorlarning roziligini olish imkoni bo‘lmaganda tashabbuskor ularning ko‘chmas mulk obyektlari bo‘yicha beriladigan kompensatsiya miqdori, turlari va muddatini belgilash to‘g‘risidagi da’vo bilan sudga murojaat qilishga haqli”

 

Ushbu qoida amaldagi qonun hujjatlarining 7-10- paragraflarida ko’rsatilgan bandlarni buzadi, chunki ularda «majburiy sotib olish » va «majburiy ko’chirish» tushunchalari umuman mavjud emas.

 

Ombudsman F.Eshmatovaning mazkur qoidaning Konstitutsiyaga muvofiqligi to‘g‘risidagi so‘roviga javoban 2021-yil 2-iyulda O‘zbekiston Konstitutsiyaviy sudi qaror chiqardi va VMQning 47-bandida qo’llanilgan “majburiy sotib olish to‘g‘risida da’vo bilan sudga murojaat qilish” tushunchasi O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilanmaganligi e’tirof etildi. “Tashabbuskor sudga bunday da’vo bilan emas, balki mulkdorga kompensatsiya miqdori, turlari va to‘lash muddatini sudda aniqlash to‘g‘risidagi mumkin bo‘lgan iltimos bilan murojaat qilishga haqli”, — ta’kidlaydi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi.  Shu bilan birga, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi mulkdorning uning mol-mulkini olib qo’yishga roziligiga erishilmagan taqdirda, kompensatsiya miqdori, turlari va shartlari FKning 197-moddasi asosida belgilanadi, deb hisoblaydi va bu Konstitutsiyaning 53-moddasiga zid kelmaydi.

 

“Fuqarolik kodeksining turli qoidalariga ko‘ra, mulkdorning mol-mulki qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda, shuningdek, milliylashtirish, rekvizitsiya va musodara qilish yo‘li bilan faqat mulkdorning majburiyatlari bo‘yicha jarima sifatida olib qo‘yilishi mumkin. Agar shaxs qonunga ko‘ra o‘ziga tegishli bo‘lmagan mol-mulkka ega bo‘lsa, bunday mulkka bo‘lgan mulk huquqi sud tomonidan bekor qilinadi va olib qo‘yilgan mol-mulkning qiymati qoplanadi”, — deya ta’kidlaydi huquq himoyachilari.

 

2018 yildan 2021 yilgacha majburiy ko’chirish voqealari

Hisobotning ushbu qismida mualliflar majburiy ko’chirishning haqiqiy holatlarini keltiradilar va bu ro’yxat to’liq emasligini ko’rsatadilar.

 

Fojiali holatlar:

 

1. M. va uning oila a’zolari (qurulish firmasi “BB-STROY” MChJ, Toshkent). Birinchi va ikkinchi instantsiya sudlari qurulish firmasi tanlagan binolarga majburan ko’chirishni tasdiqladi. Uning ishi Oliy sudda ko‘rib chiqilayotganiga qaramay, sud ijrochilari uni o‘ta qo‘pol tarzda chiqarib yuborishga kelishdi: eshik va derazalarni sindirishdi, radiatorlarni uzishdi va ularni qurulish firmasi tomonidan tanlangan kvartiraga olib borish uchun narsalarni uydan chiqara boshladilar. Hech qanday tavsif tuzilmagan. Bu 2021 yil mart oyida sovuq havoda sodir bo’ldi. M.M.dan chiqarib yuborilganidan bir hafta o’tgach, uning surunkali kasalliklari keskin rivojlanib ketdi va u tez yordam klinikasida vafot etdi.
2. R., Samarqand (qurulish firmasi “Silk Voyage” MChJ). Ko‘chiriyotgan firma tijorat maqsadida 4 ta ko‘p xonadonli turar joy (59 ta xonadon)ni buzishni rejalashtirgan. Umumiy mulkni buzish odamlar hali ham binoda yashayotgan paytda boshlangan. Qarshilik ko‘rsatgan ba’zi uy egalari “haqorat qilganliklari” uchun ta’qib qilinib, ma’muriy va hatto jinoiy jazoga tortildilar.
3. Oliy sud opa-singillar D.R. va ularning to‘rt nafar voyaga etmagan farzandlarini ko‘chirish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Ko‘chirish vaqtida D.R yonayotgan sochiqni uloqtirib, atrofiga va ustiga yoqilg‘i to‘kib, jarayonga qarshilik ko‘rsatgan. U hibsga olindi va besh oy hibsda saqlangan. Sud uni ikki yillik harakat erkinligini cheklash jazosiga hukm qildi.
4. Tayloqlik 33 yoshli erkak uyini buzish uchun kelgan amaldorlar oldida o‘zini yoqib yubordi. Keyinroq erkak kasalxonada vafot etgan. Yong‘inni to‘xtatishga uringan onasi tanasining 40% kuyishi bilan kasalxonaga yotqizilgan.
5. Viktor Aristov, Farg‘ona, Gidroliz shaharchasi. Ko’chirish stressi tufayli vafot etdi.
6. Sud ijrochilari garovda turgan uyni musodara qilish uchun kelishdi. 31 yoshli uy egasi bu tashrif chog’ida o’zini yoqib yuborgan va keyinroq kasalxonada vafot etgan.
7. Qoraqalpog‘iston. 2017-yilning sentabr oyida sud ijrochilari binoni buldozer bilan buzish uchun kelganida 29 yoshli o‘qituvchi o‘zini yoqib yubormoqchi bo‘lgan va tomdan sakragan. U kasalxonaga yotqizilgan.
8. Ikki farzandning 35 yoshli onasi oilani chiqarib yuborish uchun kelgan sud ijrochilari ko‘z o‘ngida o‘zini yoqib yubordi. U kasalxonada vafot etdi. Musodara qilingan mol-mulk qonun hujjatlariga muvofiq xarid qilingan, lekin ro‘yxatga olinmagan (taxminan ba’zi texnik xatolar tufayli).
9. Ayol munitsipalitetga kelib, bir kun avval uning uyi sud qarori bilan buzib tashlanganligi sababli o‘zini yoqib yuborish bilan tahdid qilgan. Uy tegishli hujjatlarsiz qurilgan.
10. Ayol prokuratura binosi oldida o‘ziga benzin sepib, o‘zini yoqib yubormoqchi bo‘lgan, chunki rasmiylar uning uyini buzish haqidagi iltimosini qabul qilmagan.

 

Tijorat ehtiyojlari foydasiga davlat idoralari tomonidan ommaviy ko’chirish holatlari

 

1. Toshkentdan uncha uzoq boʻlmagan Chimyon qishlogʻi. 2020 yil boshida qishloq aholisi ko’chirilishi haqida xabar berilgan. Turar-joy panjaralari va devorlari buldozerlar orqali buzib tashlangan va agar qarshilik ko’rsatilsa, uylarini tortib olamiz, deb tahdid qilingan. Uy egalarida egalik huquqini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud. Prokuratura iyun-iyul oylarida 20-30 yil avval davlat amaldorlarining qalbaki imzolari asosida tuzilganligini aytib, 24 xonadonning mulk dalolatnomalarini haqiqiy emas deb topish yuzasidan daʼvo arizalari kiritgan. Biroq, bu bayonot tasdiqlanmagan.
2. Toshkent shahrining Sebzor tumanida 29-sentabrdan 30-sentabrga o‘tar kechasi Bosh vazir Abdulla Aripov, hokim, ichki ishlar va boshqa mutasaddilar ishtirokida 79 ta xonadon buzildi (2018-yil). Yer turar-joy binolaridan ozod qilinib, Hindiston va Tojikiston elchixonalari qurilishiga berilishi kerak edi. Aholining ta’kidlashicha, hech qanday rasmiy ogohlantirish xabarlari bo’lmagan. Ularning ko’chib chiqishlari uchun shanba kuni bir necha soat ajratilgan xalos. Buldozerlar buzishni odamlar va ularning buyumlari hali ham uylar ichida bo’lgan paytda boshlagan. Faqat 2020 yil boshida odamlar yangi doimiy yashash joyiga – 12 qavatli turar-joy binosiga ko’chib o’tishni boshladilar. Shuni aytish joizki, odamlar bir kechada ko‘chirilgan joyda shu kungacha qurilish ishlari olib borilgani yo‘q.
3. Anhor qirg‘og‘idagi 78-sonli turar-joy binosi. Toshkent munitsipaliteti hali ham oilalar yashayotgan xonadonlarni buzishni boshladi. Ba’zi odamlar kelajakda uy-joy olish uchun «kafolat xati» bilan uylarini tark etishdi. Sud majlislari bo’lmadi. Bu joy ham bo’sh, hech narsa qurilmagan.
4. Farg‘ona. 2019-yil 2-yanvar kuni Gidroliz qishlog‘ida 120 xonadonli xususiy va qonuniy mulk bo‘lgan o‘nta uydan iborat aholi turar-joylari buzib tashlanishi (go‘yoki chet el sarmoyasi hisobiga mehmonxona qurish uchun) e’lon qilindi. 8 yanvar kuni rasmiylar kelib, odamlarni bosqichma-bosqich va majburan ko’chirishni boshladilar. Xech qanday pul kompensatsiyasi, maslahatlashuvlar va sud qarorlari qabul qilinmadi. Shahar hokimining tegishli farmoyishini, uning haqiqiy emasligini sud orqali e’tiroz bildirish uchun, aholi o’z qo‘liga ololmadi. Kechqurun politsiya va milliy xavfsizlik xodimlari tashrif buyurib, kuchli ruhiy bosim o‘tkazib, odamlardan ko‘chishni talab qilishgan. Hokim o‘rinbosari odamlarni haqoratlab, baqirgan.
5. Aholi shahar markazidan infratuzilma mavjud bo‘lmagan shahar atrofiga, shahar hokimligi tanlagan ma’lum bir joyga ko‘chirildi. 2020-yil yanvar oyida boʻsh turgan joyda mehmonxona qurilishi haqidagi maʼlumotlar rad etildi. Bu joy hali ham bo’m-bo’sh va turar-joy maydonlarini qurish uchun yangi investorni kutmoqda.
6. 2019-yilning 26-iyulida uylari buzib tashlangan minglab namoyishchilar o‘zlariga uy-joy berishni talab qilib, asosiy yo‘lni to‘sib qo‘yishdi. 400 oilaning uyi vayron boʻlgan va ular bir necha oy davomida vaqtinchalik chodirlarda yashagan. Hukumat namoyishlar oldidan va’da qilingan tovon pulining atigi 8-50 foizini to‘lagan. Bosh vazir u erga keldi va hukumat ikki hafta ichida tovon pulini to‘liq to‘lashini va’da qildi.
7. Sud munitsipalitet va “Alpha Grand Buildings” mas’uliyati cheklangan jamiyatining bayonotidan so‘ng oltita oilani olti uydan chiqarib yubordi. Ikkinchi instansiya sudi qarorni o‘z kuchida qoldirdi.
8. 2020-yil 14-fevralda odamlar dalada noqonuniy qurilgan deb taxmin qilingan mulklarini ko‘chirish va buzishga qarshilik ko‘rsatish uchun politsiya bilan to‘qnash kelishdi. Politsiya odamlarga, hatto qariyalarga ham kuch ishlatgan.

 

Sud qarori bilan ko’chirish holatlari

1. Samarqand: V.T.lar oilasi, to’rt nafar voyaga etmagan bolalari bilan. Ko‘chiruvchi tashkilot – bu yo‘lni kengaytirishga qaror qilgan munitsipalitet. Hokimiyat to‘lovlarni amalga oshirib, o‘zi bilan kelishuvga ega bo‘lgan uy egalarining uylarini buzishni boshladi. Buzib tashlash ishlari to‘xtatilib, V.T. shartnomasiz va munitsipalitet xodimlari tomonidan shikastlangan mol-mulki bilan qoldirilgan. Keyinchalik, munitsipalitet oilani oz miqdorda tovon evaziga majburan ko’chirish to’g’risida da’vo arizasi bilan murojaat qildi. Sud munitsipalitet foydasiga qaror chiqardi. Ish ikkinchi instansiyada ko‘rib chiqilgunga qadar tomonlar kelishuvga erishgan, chunki V.T. «Davom etish uchun juda charchagan.»
2. M., 85 yoshli ayol. Qurulish firmasi «VV-Stroy» MChJ uni ko’chirish to’g’risida da’vo arizasi bilan murojaat qilganida, u sudning birinchi va ikkinchi instansiyalarida g’alaba qozondi. Ammo Oliy sud birinchi va ikkinchi instantsiya qarorlarini bekor qilib, uni o‘zi xohlagancha tovon to‘lab, majburan chiqarib yuborishni buyurdi. Uy egasi yo‘qligida sud ijrochilari uy hududiga bostirib kirib, Z.M.ning ashyolarini olib ketishgan, uy bekasi esa uydan chiqarib yuborish haqida hech qanday xabar olmagan.
3. X. (ular “VV-Stroy” MChJ talabiga ko‘ra chiqarib yuborilmoqda). Bugungi kunga qadar ikkita sud ko’chiruvchi tomonning fuqaroni majburan ko’chirish to’g’risidagi da’vosini rad etdi. Oliy sud mol-mulk qiymatini aniqlash va ishni qayta ko‘rib chiqish uchun birinchi instantsiya sudiga yubordi. O‘tgan yilning kuzida fuqarolik ishlari bo‘yicha Toshkent shahar sudining qarori bilan M.X.ni chiqarib yuboruvchi tomonidan tanlangan kvartiraga ko’chirish bo’yicha qaror chiqardi. Hozirda ish Oliy sudda ko‘rib chiqilmoqda.
4. M. va uning oilasi («Golden House» MChJ talabiga binoan ko’chirilmoqda). Faqat ikkita sud majlisi bo’lib o’tdi, natijada sudya oilani ko’chirish to’g’risida qaror chiqardi. Birinchi sud kunida D.M. daʼvo bilan bevosita yigʻilishda tanishtirilgani va huquqiy himoyaga ega boʻlmagani uchun oʻz pozitsiyasi bilan chiqmadi. Ikkinchi (yakuniy) yigʻilishda u ishtirok eta olmadi, chunki butun oilasi va o’zi Covid-19 bilan kasal bo’lib qoldi. D.M. sud majlisi kotibiga tibbiy ma’lumotnomalarni taqdim etgan. Shunga qaramay, jarayon sodir bo’ldi, oila chiqarib yuborilmadi. Mazkur ish ikkinchi instansiyada ko‘rib chiqilmoqda, Apellyatsiya komissiyasi D.M.ning ishonchli shaxs tomonidan unga vakillik qilish to’g’risidagi talabini qoniqtirmagan.
5. A. va uning oilasi («Training Project» MChJ talabiga binoan uydan chiqarib yuborilgan). 2020-yil sentabr oyida uning ishi Oliy sudda ko‘rib chiqilayotgan vaqtda sud ijrochilari O.A.ning oilasini chiqarib yuborish uchun kelgan. Xavfsizlik xizmatlarining katta kuchlari bilan birgalikda ular eshiklarni buzib, narsalarni olib chiqishni boshladilar. Qo‘shnilarning noroziligi va tuman hokimining aralashuvigina ko‘chirishni to‘xtata oldi. Ombudsman va Adlya varirligining aralashuvi tufayli ko’chirish kechiktirildi va Oliy sud ishni birinchi instantsiya sudiga qaytardi. Biroq joriy yilda ikki instantsiya sudlari O.A.ning oilasini qurulish firmasi tomonidan tanlangan uyga ko‘chirish to‘g‘risidagi qarorni o‘z kuchida qoldirdi. Qaror o‘z kuchida qolsa, oila poytaxt markazidan chekkaroq hududga, qo‘shimcha pul kompensatsiyasi bilan kichikroq uyga ko‘chib o‘tishi kerak bo‘ladi. Hozirda uy egasi ishni yana Oliy sudga topshirishga urinmoqda. Sud jarayoni 3 yildan beri davom etmoqda.
6. Nukus tumanlararo sudining 2016 yil 17 iyundagi hal qiluv qarori bilan J.A. oilasi boshqa uy-joy berilmasdan, shaxsiy uyi buzib tashlanishi kerakligi sababli majburan chiqarib yuborilgan. 2016 yil 2 avgustda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy sudi J.A.ning apellyatsiya arizasini qanoatlantirmadi, natijada J.A.ning oilasi olti yil davomida chidab bo’lmas g’ayriinsoniy sharoitlarda yashamoqda. Bu vaqt davomida J.A. xususiy mulk huquqini himoya qilishga urinib, turli davlat organlariga qayta-qayta murojaat qilgan. Ammo u har doim rasmiylardan oilasini majburan ko’chirish qonuniy ekanligi haqida javob oldi.

 

Nogiron shaxslar uy-joy huquqini buzilishi

 

Mazkur blokda ma’ruza mualliflari O‘zbekiston Uy-joy kodeksi normalariga ishora qilib, nogironligi bo‘lgan shaxslar kamida 23 m2 maydoni bo‘lgan uy-joyga ega bo‘lish huquqiga ega bo‘lishi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 22-moddasiga asosan O‘zbekistonning “Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risida”gi qonuniga asosan, ular ijtimoiy uy-joy olish huquqiga ega ekanligini ta’kidlab, Qoraqalpog‘iston poytaxti Nukus shahridan ikkita hikoya keltiradilar.

1. Nogiron ayol G.N. 18 m2 xonadonda keksa onasi va ukasi bilan yashaydi. Shu sababli, 2017 yildan beri G.N. unga ijtimoiy uy-joy berishni so’rab, shahar hokimiyatiga bir necha bor murojaat qilgan. Biroq, uning qonunda belgilangan tartibda ijtimoiy uy-joy olishga bo’lgan barcha urinishlari kutilgan natijani bermadi.
2. Nogiron G.I. voyaga yetmagan qizi bilan amakivachchasining kvartirasida yashaydi. «Nogironlar huquqlari to’g’risida» gi qonunning 22-moddasiga muvofiq, G.I. ijtimoiy uy-joy olish huquqiga ega. Uzoq vaqt davomida u muhtojlar uchun yotoqxonadan xona ajratishni so’rab hukumatga qayta-qayta murojaat qilgan. Hech qanday foyda yo’q.

 

Sardoba suv omborining emirilishi natijasida jabrlanganlarning uy-joy huquqlarining buzilishi (1.05.2020).

 

2020-yil 1-may kuni Sardoba suv omborining to‘g‘oni buzilib, natijada Sirdaryo daryosining quyi oqimida joylashgan aholi punktlari va qishloqlarini suv bosdi. Sardoba, Oqoltin va Mirzaobod viloyatlaridagi 22 aholi punktida katta hajmdagi suv toshqinlari uy-joylarni shikastlagan va vayron qilgan, 60 450 kishining hayotini izdan chiqargan, 2570 ta uy vayron bo’lgan.

Zarar ko‘rgan uchta hudud aholisi o‘rtasida uy-joy taqsimoti buzilgan, natijada 147 ta uy-joy bunday huquqi bo‘lmagan fuqarolarga asossiz ravishda berilgan. Shu bilan birga, qonuniy ravishda uy-joy olish huquqiga ega bo‘lgan 99 nafar fuqaro uni davlatdan olmagan.

Ba’zi hollarda kompensatsiya zararga nomutanosib bo’lgan.

1. Sardoba tumani hokimi “Doʻstlik” mahalla fuqarolar yigʻinida yashovchi aholiga ushbu hududda zavod qurish maqsadida, xoʻjaligi (chorvachilik va tomorqasi) boʻlgan aholini koʻp qavatli uylarga koʻchirib, ularning saqlanib qolgan uylarini buzishini aytdi.
2. Besh farzandning onasi I.M.O. umumiy maydoni 1400 kv.m bo‘lgan uyidan ayrilgan va 3 xonali 45 kv.m.dan iborat kvartira olgan.
3. Sh.X. o’zining davlat kadastrida ro‘yxatga olingan 132 kv.m. uyi o‘rniga 45 kv.m.dan iborat kvartira olgan.
4. B.N. 113 kv.m. davlat kadastrida ro’yxatga olingan turar-joy maydoni o’rniga faqat ta’mirlash uchun pul olgan.
5. Shunga o’xshash 17 ta holat ko’pchilikka ma’lum bo’lib, jabrlangan fuqarolarga yashash maydoni yetarli bo’lmagan yoki umuman bo’lmagan uylar berilgan.

 

 

 

 

Tavsiyalar

To’rtinchi va yakuniy qismda ma’ruza mualliflari fuqarolarning tegishli uy-joyga bo’lgan huquqlari buzilishining oldini olish bo’yicha o’z tavsiyalarini taqdim etadilar. Ular quyidagilarni tavsiya qiladilar:

 

1. Uy-joy mulkdorlari va ularning oila a’zolarining huquqlarini himoya qilish va qonunlar asosida yerni tortib olish va binolarni buzish ehtimolini istisno qilish. VMQ #911 §47 bekor qilish.
2. Uy-joy kodeksining 27-moddasi (1-qismi) quyidagi mazmundagi tahrirda bayon etilsin: “Fuqarolarning mulki bo‘lgan turar-joy binolari (kvartiralari) buzilgan taqdirda, mulkdorlar o‘z xohishiga ko‘ra va taraflarning kelishuviga ko‘ra buzib tashlangan ma’lum bir turar-joy maydoni uchun, shuningdek ushbu uylarda (kvartiralarda) doimiy yashovchi oila a’zolari, ijarachilar sonini hisobga olgan holda, ijtimoiy standartlarga mos keladigan ekvivalent turar-joy mulki bilan ta’minlanadi”.
3. Aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari, shu jumladan bolali yolg‘iz ayollar, kam ta’minlangan oilalar uchun davlat tomonidan tayinlangan fuqarolik advokati bepul yuridik yordam ko‘rsatishi to‘g‘risida, shu jumladan, yer uchastkalarini olib qo’yilishi tufayli uy-joylarni buzish bilan bog‘liq ishlar to‘g‘risida qonun qabul qilinsin.
4. Yer uchastkasining olib qo’yilishi munosabati bilan turar-joy binolarini buzish binolar egasining roziligisiz amalga oshiriladigan tartibni istisno qilish.
5. Yangi bog‘cha va maktablar qurish uchun byudjetdan ajratiladigan mablag‘larni ko‘paytirish hisobiga maktabgacha va maktab ta’lim muassasalarini tijorat maqsadlarida buzishni bartaraf etish, bolalarning ta’lim muassasalariga kirishini yaxshilashni ta’minlash.
6. Mahalliy hokimiyat organlariga o’z veb-saytida Bosh rejaga havola bilan buzish to’g’risidagi qarorlarni joylashtirish majburiyatini yuklash.
7. Statistika organlariga yer uchastkalarining davlat tomonidan olib qo‘yilishi munosabati bilan uy-joylarning buzilishi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni e’lon qilish majburiyatini yuklasin.
8. Sudyalarni aholi tomonidan saylash va fuqarolar-saylovchilarning adolatli sud muhokamasiga bo‘lgan huquqlarini buzuvchi qarorlar qabul qilingan taqdirda ularni chaqirib olish imkoniyatini xalqaro standartlarga muvofiq ravishda ta’minlash orqali sud hokimiyati mustaqilligini ta’minlash.

 

Inson huquqlari himoyachilari hisoboti BMT Inson huquqlari bo’yicha Oliy komissari boshqarmasi ko’magi bilan  tayyorlangan bo’lib,  IIMHQ qoʻmitasi va Oʻzbekiston Respublikasi delegatsiyasi oʻrtasidagi muloqotga koʻmaklashish hamda Oʻzbekiston tomonidan IIMHQ konventsiyasi doirasida oʻz majburiyatlarini bajarishi boyicha IIMHQ qoʻmitasining yakuniy tavsiyalariga qay tarzda rioya etilayotgani haqida ma’lumot berish maqsadida tayyorlangan.

 

Hujjatni tayorlashda tegishli uy-joy huquqi boʻyicha Markaziy Osiyo tarmogʻi eksperti, “Toshkent SNOS” faollar guruhi rahbari Farida Sharifulina (Toshkent), “Demokratiya va huquq instituti” (Oʻzbekiston) nodavlat notijorat tashkiloti rahbari Sayora Xodjaeva, jamoat huquqi va xavfsizlik boʻyicha advokat Diyora Rafieva (Samarqand), jurnalist, fuqarolik faoli Anastasiya Gladilova (Toshkent), inson huquqlari boʻyicha advokat Dilfuza Kurolova (Toshkent), “Okbaskur” NNT rahbari Murat Ubbiniyazov (O‘zbekiston, Qoraqalpog‘iston Respublikasi) ishtirok etdilar.

 

Ingliz tilidagi hisobotning toʻliq matni bilan quyida tanishishingiz mumkin: Uzb_coalition_report_to_CESCR_on_the_Right_to_Adequate_Housing